Sztuczna inteligencja wygrywa konkursy plastyczne. Generuje obrazy końca świata. Ale przecież już od dawna wydaje się być w pewnych sensach lepsza od człowieka, na przykład na polu prognozowania pogody. Czy jest zdolna być kreatywnym bytem? Czy nasza kreatywność to też matematyka?
Kreatywność ma być trendem 2023 roku
Podobno to, że żyjemy w czasach katastrof siłą rzeczy implikuje też to, że żyjemy w czasach odbudowy. Analityczka trendów Monika Borycka w wywiadzie z Dawidem Krawczykiem na łamach Krytyki Politycznej zauważa, że sztuczna inteligencja (po angielsku artifficial Intelligence, czyli w skrócie AI) rozwija się już od dłuższego czasu. Ale! Nadal brakuje jej precyzji i polotu. Dlatego jednym z największych trendów na nadchodzące lata 2023 – 2024 będzie ogromna rola kreatywności i wyobraźni. Trochę nas takie słowa uspokajają, ale gdzieś, na wcale nie aż takich peryferiach umysłu, tli się wątpliwość, czy sztuczna inteligencja jest w stanie zastąpić nawet genialnego artystę. Co najmniej z tego powodu, że czemu nie.
Ale czym jest kreatywność?
Monika Borycka uspokaja: Kreatywności i wyobraźni sztuczna inteligencja szybko nam nie zabierze. Analityczka jednocześnie próbuje zdefiniować pojęcie kreatywności. Bo jeśli kreatywność to generowanie tekstu piosenki na wywołany temat, czyli łączenie zastanych informacji w logiczną i spójną całość, to takich generatorów text–to-music będzie coraz więcej. Borycka przewiduje wręcz, że intratnym zajęciem w przyszłości może być nie tyle samo tworzenie, ale trafne formułowanie zapytań do AI. Trafne, czyli umożliwiające uzyskanie jak najbardziej satysfakcjonującej odpowiedzi.
Czy to już jest kreatywność?
Co to znaczy, że sztuczna inteligencja rysuje?
Z kolei wizja inteligentnych robotów niepokoi nas swoim potencjalnym nieokiełznaniem intelektualnym już od co najmniej lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku. To właśnie wówczas technologie komputerowe debiutowały, a literatura SF zaczynała coraz śmielej podejmować tematy AI. Ale dopiero niedawno pojawiły się rysunki generowane przez sztuczną inteligencję. Co to właściwie znaczy? Na pewno znaczy to co najmniej tyle, że AI:
- zaczyna penetrować branżę kreatywną, obszar cechujący się myśleniem abstrakcyjnym i zarezerwowany dotychczas dla człowieka,
- umie (że tak ujmiemy to antropomorficznie, ale czy… zasadnie?) samodzielnie analizować informacje – obraz, tekst, dźwięk.
Czy AI może myśleć poza schematem?
Z drugiej strony, czy też ze strony bardzo zaskakującej, AI stawia nas przed pytaniem – kim jest człowiek? Czy tylko zbiorem informacji? Skoro to, co ludzkie tak bardzo się liczy, to czy AI jest zdolna myśleć poza schematem? Nad tym zastanawiano się już w 1997 roku, kiedy program komputerowy IBM Deep Blue pokonał panującego mistrza świata w szachach, szokując opinię publiczną. Zdarzenie to zdawało się materializować wizję science fiction, że AI jest w stanie osiągnąć poziom, nomem omen, inteligencji wyższy od ludzi.
Ale to wtedy zauważono też, że program IBM Deep Blue liczy, ale nie wykracza poza zaprogramowaną konwencję. Wydawało się, że AI nie umie myśleć oryginalnie.
Czym jest sztuczna inteligencja?
Czy AI naprawdę nie jest zdolna tworzyć oryginalnych treści? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy zacząć od innego, bardziej fundamentalnego pytania – nie kim, ale: Czym jest sztuczna inteligencja?
O ile pierwszym żywym organizmem na Ziemi była komórka eukariotyczna, to (wierzymy, że AI aż tak dalece nie wyewoluuje!) sztuczna inteligencja definiuje zdolność urządzenia do manifestowania ludzkiego potencjału intelektualnego. Czyli AI to algorytm mający na celu rozwiązanie konkretnego zadania. W praktyce oznacza to:
- stworzenie programu komputerowego,
- dostarczanie mu zakresu informacji,
- i wypluwanie przez ten program dzieła będącego wynikiem inteligentnej analizy, imitującej myślenie człowieka.
Przy czym funkcje systemu komputerowego bazują na wykorzystaniu matematyki i algorytmów.
Genialny programista
Dochodzimy więc do ważnego spostrzeżenia, że AI inspiruje się, co najmniej, algorytmami. Istotną rolę odgrywa tutaj programista, który niczym trener uczy sztuczną inteligencję interpretowania danych. Nasza refleksja tutaj jest taka, że genialny programista byłby w stanie zaprojektować genialny program! Nie bez powodu jest przecież genialny. Ale dzieło takiego programu byłoby genialne tylko w ramach algorytmu.
Jak to działa?
Midjourney to stworzony przez laboratorium badawcze w San Francisco program AI generujący obrazy na podstawie podpowiedzi człowieka. Jest symbolem tego, jak obecnie potrafi namieszać sztuczna inteligencja. Jak to działa?
Generowanie sztucznych obrazów jest możliwe dzięki nałożeniu się trzech efektów:
- dużej mocy obliczeniowej – liczba działań arytmetycznych możliwa do wykonania przez program w danym czasie, co jest obecnie tanim towarem,
- rozumienia człowieka przez program komputerowy – i komputera przez człowieka za pomocą specjalnego języka,
- stworzenia algorytmów, które potrafią się uczyć, nabywać nowe umiejętności, rozpoznawać i interpretować obrazy.
AI różni się od człowieka sposobem inspiracji
Sztuczna inteligencja różni się od człowieka tym, że nie ma realnych doświadczeń (służących człowiekowi za inspirację), lecz inspiruje się zbiorem odpowiednio ułożonych pikseli. Jeśli więc AI ma namalować kwiat, to nie inspiruje się kwiatami, które mu się podobały w życiu (jak człowiek), ale zbiorem dostępnych obrazów kwiatów wprowadzonych do systemu. Obraz jest zatem mieszanką tych kwiatów. Człowiek od sztucznej inteligencji na pewno zatem różni się sposobem inspiracji.
Na ile ludzki, osobisty, empiryczny sposób inspiracji jest lepszy?
I czy program może być lepszy o ile ma większy zasób danych? Ludzka zdolność przyswajania informacji czy doświadczeń wydaje się bardziej ograniczona.
Co ogranicza sztuczną inteligencję?
Efekty pracy AI zależą więc od danych treningowych. I od tego, ile informacji wrzucimy do systemu. Im więcej informacji, tym bardziej zakręcony obraz. Obraz generowany przez AI ma jednak tę zaletę, że…
- może być zakręcony na sposób… nieludzki.
- jest intrygujący, bo z innej rzeczywistości,
- jest oparty nie o neuromechanizmy w ludzkim mózgu ale o ilość informacji. I o zdolność do wykroczenia poza (charakterystyczne dla człowieka) tabu, uprzedzenia.
Czy człowiekowi przyszłoby do głowy coś takiego?
Sztuczną inteligencję wydaje się nie ograniczać również oryginalność, bo obraz przez nią generowany może być namalowany w określonym stylu, na przykład ekspresjonistycznym czy kubistycznym.
Ale czym jest talent?
Czy sztuczna inteligencja jest w stanie zastąpić nawet wybitnych artystów? Zależy, czy wierzymy w Boga i kwestie paranormalne. Uważamy, że jeśli intuicja artystyczna, talent są inspirowane drugą stroną, to wydaje się, że AI nie ma w tej sferze nic do powiedzenia. Narysowania, napisania, zaśpiewania. Ale jeśli nie ma sztuki przez duże S, czy prawdy przez duże P, a świat jest egalitarny aż po same… piksele, to AI wydaje się mieć większe pole do popisu.
Kto jest autorem?
Dzieła generowane przez Midjourney przypominają sztukę, ale czy są wytworem samego programu, czy raczej wytworem sprawnego wykorzystania programu przez artystę? Programista jest w stanie wyuczyć program własnego stylu, na przykład stosowanie charakterystycznych, mocnych pociągnięć pędzlem. Ale to użytkownik aplikacji generującej obrazek wydaje polecenie.
Kto jest zatem autorem obrazu?
- Programista?
- Algorytm?
- Czy autor generowanego zapytania?
Wątpliwość ta wydaje się jednak typowo ludzka, bo to człowiek dąży do uzyskania jednej odpowiedzi. Tak, jak widzi coś jako jedną bryłę, a ambitendentność uważa za intelektualną perwersję.
